Tarihteki 16 Türk Devletleri ve Özellikleri

Tarihte yaşamış ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı armasının da sembolü olan 16 Türk devletlerini ve kuruluş bilgilerini derledim. Genel olarak tarihteki Türk devletlerini inceleyecek olursak; İslamiyet öncesi Türk devletleri ve kağanlıklarında Tengricilik diğer adı ile Gök Tanrı inancı sahipti. O zamanlarda birçok kavim ve devlet Pagan inanışlarına sahipti.

Tarih’te Türkler Moğolistan’da yolculuğa başlamıştır ve göçebe topluluk olarak bilinir. Çinliler, Moğollar, Ruslar, İranlılar gibi önemli milletlerin köklerinde her zaman Türkler ve Türk kavimleri olmuştur. Zaman zaman bu milletler ile iç içe geçmiştir.

Günümüzde de başka Türk devletleri varlıklarını sürdürmektedir. Bu ülkeler bağımsız olup kurulış sırasına göre; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan ülkeleridir. Ayrıca bu ülkelerin hepsi Türk Keneşi topluluğu üyesidir. Ayrıca Rusya ve Çin'de Türklerin bulunduğu özerk bölgeler vardır. Bunlar yarı bağımsız topluluklardır. Çuvaşistan, Tataristan, Altay, Sincan Uygur Özerk Bölgesi bölgelerini örnek verebiliriz.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Armasın daki on altı yıldızın simgelediği kabul edilen Türk devletleri şunlardır;

Büyük Hun İmparatorluğu: MÖ 220 - MÖ 45 yılları arasında hüküm sürmüştür. Başkenti Ötüken'dir. Ötüken kenti Moğolistan’da olup Türk, Moğol ve Orta Asya tarihlerinde kutsal başkenttir. Kurucusu (Tanhu) Teoman olup sonraki yönetici Mete'dir. Dil olarak Hun Türkçesi kullanılmaktaydı. Son Yönetici Ho-Han-Ye’dır.

Batı Hun İmparatorluğu: MS 376 - 375 (469 Bitiş) yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Balamir'dir. Dil olarak Hunca kullanılmaktaydı. Başkent olarak Budin ve Segedin kentleri kullanılmıştır.

Avrupa Hun İmparatorluğu: MS 445 - 469 yılları arasında hüküm sürmüştür. Roma’yı istiladan sonra İmparatorluk, Avrupa Hun olarak adlandırıldığı için kurucusu ve yöneticisi Attila’dır. Birçok film ve bilgisayar oyununa konu olmuştur. Düzenlediği akınlar Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşünü hızlandırmıştır. Yabancılar tarafından hüküm sürdüğü bölge Empire of Atilla olarak da tanımlanmıştır.

Ak Hun İmparatorluğu: MS 440 - 710 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Aksuvar’dır. Dil olarak Baktriya ve Türki dilleri kullanılmaktaydı. Başkent olarak Belh ve Kunduz kentleri kullanılmıştır.

Göktürk İmparatorluğu veya Kağanlığı: MS 552 - 744 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Bumin Kağan’dır. Dil olarak Eski Türkçe ve Soğdca dilleri kullanılmaktaydı. Başkenti Ötüken'dir. Göktürk kağanlığı 582 yılında ikiye bölünür ve Batı Göktürk Kağanlığı kurulur yönetici Tardu tarafından.

Avar İmparatorluğu veya Kağanlığı: MS 562 - 823 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucu I. Bayan’dır. Dil olarak Slav dilleri kullanılmaktaydı. Başkenti Segedin'dir.

Hazar Kağanlığı: MS 651 - 1048 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Tong Yabgu Kağan’dır. Dil olarak Hazarca dili kullanılmaktaydı. Başkent olarak Semender ve İtil kentleri kullanılmıştır.

Uygur Devleti veya Kağanlığı: MS 744 - 840 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Kutlug Bilge Kül Kağan’dır. Dil olarak Eski Uygurca dili kullanılmaktaydı. Başkent olarak Hanbalık ve Karabalgasun kentleri kullanılmıştır.

Karahanlılar Devleti: MS 840 - 1212 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Kül Bilge Kadır Han’dır. Dil olarak Farsça, Karahanlı Türkçesi ve Çince dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak Balasagun, Kaşgar ve son olarak Semerkant kentleri kullanılmıştır.

Gazne Devleti: MS 963 - 1186 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Alp Tigin olup son yönetici Hüsrev Melik’dir. Dil olarak Farsça ve Türkçe dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak Gazne(Afganistan) ve Lahor(Pakistan) kentleri kullanılmıştır.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu: 1037 - 1194 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu I. Tuğrul Bey olup son yönetici III. Tuğrul’dur. Önemli hükümdarlar Alp Arslan ve I. Melikşah’dır. Dil olarak Farsça ve Türkçe dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak ilk Nişabur (İran) ve Merv(Türkmenistan) kentleri kullanılmıştır. Türklerin en önemli tarihi devletlerinden biridir. 1071 yılında Anadolu’ya Alp Arslan liderliğinde Malazgirt Meydan Muharebesi ile girilmiştir. Bizans yani Doğu Roma İmparatorluğu ile çok savaşlar yaşamıştır. Birinci Haçlı Seferi bu tarihte yaşanmış olup Kudüs Krallığı ve Haçlı Kontlukları'nın Kurulması gerçekleşmiştir.

Harezmşahlar Devleti: 1077 - 1231 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Kutbuddin Muhammed Harezmşah olup son yönetici Alâeddin Muhammed’dir. Dil olarak Farsça ve Türkçe dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak ilk yer Köhne Ürgenç(Türkmenistan) ve son yer olarak Tebriz (İran) kentleri kullanılmıştır. İran tarihinde olan bir millettir. İngilizce Khwarezmian Empire olarak bilinir. Bayrakları siyah renk olup, sancakları siyah renk üzerine sarı hilal şeklindedir. Moğol istilası sonrası devlet yıkılmıştır. Türk-İran Devleti olarak da bilinir.

Altın Orda Devleti: 1242 - 1502 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Cengiz Han'ın en büyük oğlu Cuci olup son yönetici Berke Han’dır. Dil olarak Çağatay Türkçesi, Kıpçak Türkçesi ve Moğolca dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak Saray Berke(Rusya) kenti kullanılmıştır. Timur’un Altın Orda topraklarına sefer düzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden başlaması Altın Orda Devleti'ni güçsüz düşmüştür ve sonrasında devlet yıkılmıştır.

Büyük Timur İmparatorluğu: 1370 - 1507 yılları arasında hüküm sürmüştür. İlk yönetici ve kurucusu Timur olup son yönetici Bediüzzaman Mirza’dır. Dil olarak Çağatay Türkçesi ve Farsça dillerini kullanılmaktaydı. Başkent olarak Semerkant(Özbekistan) kenti kullanılmıştır. Timur, Osmanlı ile yaptığı Ankara Savaşında Padişah I. Bayezid'ı esir almıştır. Türk-İran Devleti olarak da bilinir.

Babür İmparatorluğu: 1526 - 1858 yılları arasında hüküm sürmüştür Hint, Moğol İmparatorluğu olarak da bilinir. Başkentleri sırasıyla Agra, Fetihpur Sikri, Lahor, Delhi kentleridir. Günümüz Hindistan toprakları içerisinde yaşamış bir Türk Devletidir. Türk-Hint Devleti olarak da bilinir. Dil olarak Farsça, Arapça ve Urdu dillerini kullanılmaktaydı. İlk yönetici ve kurucusu Babür olup son yönetici II. Bahadır Şah’dır. 1858 yılında bir isyan üzerine bölgeye müdahale eden İngiliz'lerce Babür İmparatorluğu'na son verilerek Hindistan, Büyük Britanya İmparatorluğu'na bağlanılmıştır ve Britanya Hindistanı olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu: 1299 - 1923 yılları arasında hüküm sürmüştür. Zamanında Dünya’nın Süper Gücü olan bir devlettir. Beylik olarak başlayan devlet 1453 yılında İstanbul’un Fethi ile İmparatorluk olmuştur. İlk kurucu ve yöneticisi Padişah Osman Gazi olup son yönetici 36. Padişah VI. Mehmed'dir. Resmi dil Türkçe olup yaygın dil olarak Farsça ve Fransızca’da kullanılmıştır. Başkentleri sırayla Söğüt, Bursa, Edirne ve Kostantiniyye(İstanbul) olarak kullanılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrası parçalanmıştır ve Kurtuluş savaşı ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti: 29 Ekim 1923 günü kurulmuştur. Kurucu Lider ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’tür. Resmi dili Türkçe ve Başkent Ankara’dır.

Burak AVCI